Atxarte eta Atxa-txiki

Ume eta ikasle ginela, Iurretako Maiztegi Herri Eskolako geletako leiho zabaletatik, Durangaldeko mendiak ikusten genituen. Garai hartan ez nuen besterik ezagutzen, baina denborarekin konturatu naiz, inguru hartan bizi ginenentzako eskolara joateko lekurik onenetakoa izan zitekeela: etxetik gertu, baina inguruan etxerik gabe; kotxe gutxi eskolara bidean; eta espazio zabala bertan jolasten arratsalde-pasa geratzeko. Horri guztiari hasieran aipatuta ditudan bista ederrak ere gaineratzen dizkiot orain. 

Oraindik mendira guraso gabe joateko adinik ez genuenean, Joxe Mari irakasleak lezio probetxugarria erakutsi zigun. Temati jardun zuen, guk guztiok Durangaldeko mendi gehienen izenak kasketan sartu genituen arte. Leihoetako kristaletatik mendietara begira jarri eta errepikatzen hasten ginen, eskumatik hasi eta ezkerreraino: “Zornotza gaineko puntatxoa, Gainzorrotz; gero Mugarra; Eskubaratz; Untzillaitz; Haitz-txiki eta Alluitz, Anboto alboan; eta hango bestaldeko bazterrean, Udalaitx”. Horrela esaten genituen eta horrela idazten ditut nik gaur. Gero, behin kalera atera ostean, eskola atzealdean zeuden Iurretako tontorrak ere ikastera joaten ginen: Gallanda (ikurrina bat dauka gaur egun); horren alboan, Arakaldo (Joxe Marik gogoratzen ez dudan beste izen bat jarri zion, ia zuek esaten diedazuedan beste izen hori) eta bien atzean, Oiz.

Gerora, leku-izen eta toponimoak aztertzeko zaletasuna hartu nuen. Aztertu baino, azterketen emaitzak eta lingüistek egiten zituzten  hipotesiak entzutea gustatzen zait. Konturatuko zineten, Durangaldearen hegoaldean muga fisikoa egiten duten mendi gehienek “haitz” hitza-elementua daukatela euren izenetan. Mugarra eta Anboto dira salbuespenak. Mugarrakoarekin badut neure hipotesia, baliteke nonbaiten entzuna izatea, nahiko ebidentea, baina hipotesia azken finean: Mugarra, Durangaldea eta Arratiaren arteko muga-harria. 

“Haitz” erro hori ere Abadiñon dauden Atxarte (Haitz-arte) eta Atxa-txiki (Haitz-txiki) zonaldeetan topatu ditzakegu. Bi leku horiek Durangaldearen aktualitatera itzuli zaizkigu. AHTren obretatik atera eta soberan dagoen lurra hortxe uztea erabaki dute Abadiñoko Udalak eta ADIFek, bi leku horietan zeuden harrobiek utzitako zuloa tapatzeko. Eta albistearekin, bistakoa den galdera bururatu zait: zein izan da lehenago, oilo batetik ateratzen den arrautza edo arrautza batetik ateratzen den oiloa? Alegia,  zeinek dauka zuloa tapatzeko behar handiagoa, ADIFek, ez daukalako soberakinak uzteko tokirik; edo udaletxeak, behingoz, Atxarte atontzeko garaia heldu dela konturatu delako.  

Julen Orbegozo kazetaria da